BM Çocuk Haklarına Dair Sözleşmesi’nin İzleme Araçları
2019 yılında 30. yılını tamamlayan BM Çocuk Haklarına Dair Sözleşmesi (ÇHS) ile dünya üzerindeki neredeyse bütün devletler çocuk haklarını eksiksiz olarak hayata geçirme sözü vermiş olmalarına rağmen dünyanın pek çok yerinde çocuk hakları ihlalleri ile yaygın olarak karşılaşılmakta.
Bu nedenle ÇHS’nin uygulanmasını sağlamak hala devletlerin ve toplumların önünde önemli bir sorumluluk olarak duruyor. Uygulanabilmesi için; iyi anlaşılması, doğru yorumlanması ve izlenmesi gerekiyor. Bu yazıda, ÇHS’nin izlenmesi ile ilgili araçların tanıtılması amaçlanmaktadır.
ÇHS’nin 4. maddesi, devletlerin yükümlülüklerinin kapsamını düzenler. Devletler, 4. madde ile çocukların haklarını hayata geçirmek için eldeki kaynakları olabildiğince geniş tutarak ve gerektiğinde uluslararası işbirliği yaparak, çocukların ekonomik, sosyal ve kültürel haklarına ilişkin her tür önlemi almayı taahhüt etmektedir. ÇHS’nin en güçlü yorum araçlarından olan, BM Çocuk Hakları Komitesi tarafından yayınlanan genel yorumlardan beşincisi, 4. maddedeki taahhüdü esas alarak ÇHS’nin genel uygulama önlemlerini düzenlemektedir.
Komite, ülke uygulamalarını esas olarak ÇHS’nin 44. maddesi ile öngörülen ülke raporları ve alternatif raporlar aracılığı ile izlemekte ve ülkelerin uygulamalarına sonuç gözlemleri ile yön vermeye çalışmaktadır. Komite bugüne kadar, 796 ülke raporu, yaklaşık 4800 hükümet dışı kuruluş raporu ve 73 çocuk başvurusu incelemiş. Çocuk Hakları Komitesi üyelerinin seçimi, genel tartışma günleri, genel yorumlar, raporlama usulleri, vaka incelemeleri, sonuç gözlemlerinin savunu amaçlı kullanımı gibi sürecin parçalarına dair bilgi notları aracılığı ile sivil toplumun izleme sürecine katılımı teşvik edilmeye çalışılmaktadır.
Raporların görüşüldüğü oturumlar da hem tutanaklar halinde, hem de video kayıtları ile paylaşılmaktadır. Rapor döngüsünü ve Komite’nin gündemini takip etmek için CRC takvimini kullanmak mümkün.
Child Rights Connect, sivil toplum kuruluşlarının rapor sunabilmelerini kolaylaştırmak amacıyla bir online platform oluşturmuş. Platformun amacı, raporların Komite’ye iletilmesinde ve çocuk hakları savunucularının Komite oturumlarına katılımında etkinliği arttırmak. Platform üzerinden raporlama yapılırsa nasıl bir süreç işleyeceği de bir diagram ile gösteriliyor. Ayrıca raporlama için öngörülen iki ayrı yöntem üzerinden raporlama döngüsü ve döngüye herhangi bir aşamada katılmanın yöntemi de sitede ayrıntılı olarak anlatılıyor: Standart Raporlama Prosedürü veya Basitleştirilmiş Raporlama Prosedürü.
Bu platformu kullanmak istemeyen sivil toplum kuruluşlarının doğrudan Komite Sekreterliği ile crc@ohchr.org adresinden ile iletişime geçmesi de mümkün.
Rapor hazırlama yöntemine dair ÇHS ve ek protokolleri için ayrı ayrı hazırlanmış rehberlere de aşağıdan ulaşılabilir:
B.M. Çocuk Haklarına Dair Sözleşme Raporlama Rehberi
Ek Protokoller Raporlama Rehberi
Raporlama Sürecine Çocuk Katılımını Sağlama Rehberi
Çocuklar için Raporlama Rehberi
Rapor hazırlayan kuruluşların, Komite’nin raporları görüştüğü oturumlarına katılması ve orada sözlü olarak görüş bildirmesi de mümkün. Bu süreci yönetmek için gerekli bilgi notlarına aşağıdaki linklerden ulaşılabilir:
Çocuk Hakları Komitesi’nin Ön Oturumlarına Katılmak İçin Çocuklara Yönelik Rehber
Çocuk Hakları Komitesi’nin Ön Oturumlarına Katılmak İçin Yetişkinlere Yönelik Rehber
Çocuk Hakları Komitesi’nin Oturumlarının İzlenmesine İlişkin Yetişkinlere Yönelik Rehber
Türkiye’nin ÇHS ve ek protokollerine ilişkin Komite’ye sunduğu raporlara ve Komite’nin yayınladığı sonuç gözlemlerine aşağıdaki linklerden ulaşılabilir:
Çocuk Haklarına Dair Sözleşme
Başlangıç Raporu (2000) – Türkçe / İngilizce
Sonuç Gözlemleri (2001) – Türkçe / İngilizce
İkinci ve Üçüncü Rapor (2011) – Türkçe / İngilizce
Sonuç Gözlemleri (2012) – Türkçe / İngilizce
Çocuk Haklarına Dair Sözleşmeye Ek Çocuk Satışı, Çocuk Fahişeliği ve Çocuk Pornografisi ile İlgili İhtiyari Protokol
Başlangıç Raporu (2005) – Türkçe / İngilizce
Sonuç Gözlemleri (2006) – Türkçe / İngilizce
Çocuk Haklarına Dair Sözleşmeye Ek Çocukların Silahlı Çatışmalara Dahil Olmaları Konusundaki İhtiyari Protokol
Başlangıç Raporu (2007) – İngilizce
Sonuç Gözlemleri (2009) – İngilizce
