Çocukların Gelişen Kapasitesi ve Katılım Hakkı
Çocuk hakkı denince, çocuğun ihmal ve istismar dahil her tür sömürü ve kötü muameleden korunmasının ötesi anlaşıldığında, işler biraz karmaşıklaşır.
Bir ideal olarak çocuğun katılımından söz etmek kolaydır. Herkes çocuğa görüşünün sorulması gerektiğini söylemekten hoşlanır ama iş bunu gündelik ve toplumsal hayatın her alanına uygulamaya geldiğinde, hangi çocuğun katılımı diye sorulmaya başlanır. Çocuğun anlamayacağı, anlayamayacağı pek çok şeyin olduğu düşüncesi ile itirazlar gelmeye başlar. BM Çocuk Haklarına Dair Sözleşmesi bu gibi itirazları “çocuğun gelişen kapasitesi” kriteri ile çözmeye çalışır. Çocuğun görüşüne gereken özen gösterilmelidir, ancak bu yapılırken yaşı ve olgunluk derecesi de göz önüne alınmalıdır. Konu bu şekli ile bile net değildir. Kim alacak, nasıl alacak, bunun için yaşa dair bir alt limit var mıdır, gibi bir çok sorunun yanıtlanması gerekir.
UNICEF ve Save The Children işbirliğinde Gerison Lansdown tarafından hazırlanan Çocukların Gelişen Kapasiteleri isimli yayında bu soruya cevap verilmeye çalışılıyor.
Bu soruya verilen cevaplar çocuğun katılım hakkını kolaylıkla bir retorik haline de getirebilir. Bu nedenle çocuğun katılım hakkını kullanabilmesi için toplumsal hayatın her alanında izlenmesi gereken usullere ilişkin prensiplerin belirlenmesi gerekir.
Çocukların katılım hakkı, özünde bir insan hakkı olan ifade özgürlüğünün çocuklar için korunmasını sağlamak üzere düzenlenmiş bir dizi haktan oluşur. Aile içerisinde kararlara katılmaktan, mahkeme önünde dinlenmeye; eğitimden dernek kurmaya kadar birçok alanı ilgilendirir. Bunların her birinde hem hak tesis edilirken hem hakkın kullanılması sırasında, dolayısıyla hem yasa koyucunun hem uygulayıcının çocuğun gelişen, değişen kapasitesini dikkate alacak becerilere sahip olmasını gerektirir.
Çocuğun ifade özgürlüğünü kullanma olanağına ne kadar sahip olduğunun, bir başka deyişle BM Çocuk Haklarına Dair Sözleşmesi’nin ne kadar uygulandığının değerlendirilmesinde kullanılmak üzere hazırlanan rehber bu alanda yapılması gerekenlere de yol gösterir nitelikte, tıpkı Çocuk Haklarına Dair Sözleşme’nin 12. maddesinin uygulama denetim listeleri gibi.
