Bir Çocuğun Ceza Sorumluluğunun Değerlendirilmesi Nasıl Yapılmalı?
BM. Çocuk Haklarına Dair Sözleşmesi 40. maddesi, ceza yasasını ihlal ettiği iddia edilen çocuk bakımından devletlerin “ceza yasasını ihlal konusunda asgari bir yaş sınırı belirleyerek, bu yaş sınırının altındaki çocuğun ceza ehliyetinin olmadığının kabulü” için gerekli düzenlemeyi yapmalarını ister. Ancak bu yaşın kaç olması gerektiğini söylemez.
Birleşmiş Milletler Çocuk Adalet Sisteminin Uygulanması Hakkında Asgari Standart Kuralları (Pekin (Beijing) Kuralları) da benzer bir yol izler. Yaşı söylemez, yaşın hangi kriterlere göre belirleneceğini düzenler. Buna göre belirlenecek ceza sorumluluğu yaşının çocuğun duygusal, zihinsel ve entelektüel açılardan olgunluğa eriştiği yaşın altında tutulmamasını öngörür. Olgunluk değerlendirilirken çocuğun ceza sorumluluğunun psikolojik ve manevi sonuçlarını kaldırmaya hazır olup olmadığına bakılmalıdır. Aksi takdirde yaşın çok küçük belirlenmesi halinde sorumluluk kavramı anlamını yitirecektir.
BM Çocuk Hakları Komitesi, ceza sorumluluğu yaşının çok küçük belirlenmesine ilişkin kaygılarını belirtirken, çocuğun, davranışının hatalı olduğunun farkında olduğu zamanlarda bile, durumun bütünüyle onun denetiminde olmadığının pekâlâ gösterilebileceğini belirtir ve sonuç gözlemlerinde asgari yaşın 18 olması önerisini kabul eder.
Ceza sorumluluğu yaşının kültürlere göre değişebileceği varsayımı, her ülkenin hatta bir ülke içerisinde eyaletlerin bile farklı düzenlemeler yapmasına imkan tanımaktadır. Ancak salt yaşa bakmak, bir ülkedeki durumu anlamak için yeterli olmaz, aynı zamanda çocuğun fiil ehliyeti ile ilgili hukukun diğer alanlarındaki ehliyet yaşına ve ceza sorumluluğu olduğu kabul edilen çocuklar ile ilgili çocuk adalet sisteminin öngördüğü muamelenin ne olduğuna da bakmak gerekir. Mukayeseli Hukuk Açısından Ceza Sorumluluğu Yaşı ve Alternatif Yaptırımlar Raporu, beş ülkenin düzenlemelerini hem yaş hem de ceza ve alternatiflerine ilişkin yasal düzenlemeleri ile karşılaştırıyor. Türkiye’de ceza sorumluluğu konusu bir çok ülkeye göre biraz daha karışık bir konu. 12 yaşını doldurmuş ancak 15 yaşını doldurmamış çocuklar bakımından ceza sorumluluğunun olup olmadığının bir inceleme sonucunda tespit edilmesi gerekiyor. Bu incelemenin kapsamını ve yöntemini bir standarda kavuşturmak üzere hazırlanan Ceza Sorumluluğu Değerlendirme Rehberi, bu konuda uygulamacılar için hazırlanmış bir rehber.
